Gerlof Leistra (1959) misdaadverslaggever van EW. Hij publiceerde een aantal boeken over georganiseerde misdaad en twee handboeken over moord en doodslag. In 2020 verscheen van zijn hand De drugsmaffia dicteert, de moord op Derk Wiersum en de ondermijning van onze rechtsstaat.  

Gepubliceerd op 6 oktober 2001

De vorige week overleden kindermoordenaar Michel S. had nog jaren in een tbs-kliniek voor de boeg. Veel pedofielen komen nooit vrij.

'Bel Anker!' kreunde de zwaargewonde kindermoordenaar Michel S. (Stokx) tegen zijn medegedetineerden toen hij op dinsdag 18 september jongstleden in allerijl werd overgebracht van de strafgevangenis in Scheveningen naar het Brandwondencentrum in Beverwijk. Tijdens het schilderen van een beeld in de gemeenschapsruimte was S. over zijn hele lichaam voor 60 procent verbrand. Hij had een fles terpentine omgegooid, raakte in paniek en stootte een tl-buis kapot. Hierdoor ontstond kortsluiting, waarop zijn kleren vlam vatten.
Dat hij op zo'n moment om zijn advocaat vroeg, is tekenend. Voor veel gedetineerden met levenslang of een jarenlange gevangenisstraf plus terbeschikkingstelling (tbs) zijn Wim en Hans Anker, strafpleiters te Leeuwarden, het enige lichtpuntje in hun schier uitzichtloze strijd om ooit nog vrij te komen.De 59-jarige Michel S., die op dinsdag 25 september in Beverwijk aan zijn verwondingen overleed, zat alweer bijna tien jaar in de gevangenis. Nadat hij in oktober 1991 was gearresteerd, veroordeelde het gerechtshof in Amsterdam hem in 1992 tot twintig jaar gevangenisstraf en tbs wegens drievoudige kindermoord in de periode 1989-1991.

Net als de rechtbank in Alkmaar achtte het hof hem schuldig aan het seksueel misbruiken en wurgen van de 11-jarige Jessica Laven uit Blokker en de 13-jarige Marco Weisser en de 9-jarige Salim Thattil uit Duitsland. Na deze lustmoorden liet Michel S., die vanuit het Drentse plaatsje Yde werkte als internationaal vrachtwagenchauffeur, hun verminkte lijkjes als oud vuil achter langs de snelweg.

Voor Michel S. was het de derde keer dat hij na zedenmisdrijven met kinderen tbs kreeg.
In 1979 was het nog voorwaardelijk, maar in 1981 kreeg de tot Nederlander genaturaliseerde Belg zes jaar en tbs wegens ontucht met acht minderjarigen. Hoewel hij elke behandeling weigerde, verbleef Michel S. tot mei 1986 in de Van Mesdagkliniek in Groningen. In die maand keerde hij niet terug van onbegeleid verlof en bleef zoek tot eind augustus. De Van Mesdagkliniek adviseerde in april 1987 verlenging van de tbs, maar de rechtbank in Zwolle verleende hem onvoorwaardelijk ontslag. Michel S., die zelf in zijn jeugd misbruikt zou zijn door priesters, was niet langer een gevaar voor de samenleving.

Voor de buitenwereld oogde S. als een vriendelijke opa. In werkelijkheid behoorde hij tot de relatief kleine categorie van agressieve pedofielen die zich ontpopt tot moordenaar. Niemand weet of Michel S. nog meer kinderen heeft vermoord. Met klem vroegen de rechters hem wat hij wist van de verdwijning in augustus 1986 van de vijfjarige Cheryl Morriën uit IJmuiden. Dat was precies in de periode dat Michel S. zich had onttrokken aan zijn tbs. Maar hij ontkende alles en de zaak-Morriën bleef onopgelost.

Volgens het rapport van zenuwarts J.H. Scheffer van het Pieter Baan Centrum in Utrecht, de psychiatrische observatiekliniek van het ministerie van Justitie, had S. een ernstige stoornis en bestond er een 'aanzienlijke' kans op herhaling. In zijn laatste woord bij de rechtbank zei Michel S.: 'Of ik nu gevangenisstraf krijg of tbs, ik ben zeer gemotiveerd om te worden behandeld.' Justitie wilde echter geen enkel risico meer lopen. Vanaf zijn veroordeling in 1992 werd Michel S. beschouwd als een 'sterretjespatiënt'; een gestoorde delinquent die vanwege zijn extreme delict- en/of vluchtgevaar extra aandacht krijgt. Hij werd overgebracht naar unit 4 van de Scheveningse gevangenis, de Beveiligde Intensieve Begeleidingsafdeling.

Omdat hij nog onder de oude tbs-wet viel, moest Michel S. eerst tweederde van zijn gevangenisstraf uitzitten en zou hij waarschijnlijk pas na 13,5 jaar (in 2005) verhuizen naar een tbs-kliniek. Sinds 1997 is voor de zogeheten combi's - mensen met een gevangenisstraf plus tbs - overplaatsing mogelijk na eenderde van de straf.

Kindermoordenaars als Michel S. worden door hun medegevangenen in het gunstigste geval gedoogd. Uit angst voor mishandeling blijven de meesten zoveel mogelijk in hun cel.

Op de 'zedenvleugel' van unit 4 had Michel S. gezelschap van onder anderen Koos H., begin jaren tachtig tot levenslang veroordeeld wegens de moord op drie jonge meisjes.
Een andere medegedetineerde was Ton P., die met zijn vrouw Hannie wegens de moord in juni 1982 op de 9-jarige Digna van der Roest uit Groningen in eerste instantie levenslang kreeg, maar in hoger beroep veroordeeld werd tot achttien jaar en tbs.
Ook Ferdi E. zat op deze afdeling.
Dit keer wilde Michel S. wel zo snel mogelijk behandeld worden. In oktober 1994 eiste hij in kort geding binnen vier weken plaatsing in een tbs-instelling. Het uitblijven van behandeling veroorzaakte naar zijn zeggen 'spanningen en migraine'. Volgens zijn toenmalige advocaat, mr. Joe de Goeij, zou na verloop van tijd de kans op een succesvolle behandeling afnemen. Namens de staat vroeg de landsadvocaat zich af of S. ooit nog zou genezen. De behandeling zou volgens de deskundigen tien jaar duren. Maar als de tbs korter zou uitvallen, bestond de kans dat S. vóór het verstrijken van tweederde van zijn straf met succes gratie zou vragen. Michel S. verloor het kort geding.Twee jaar geleden raakte Michel S. opnieuw in opspraak. Tegen medegedetineerden zou hij hebben opgeschept over de moord eind februari 1991 op de 10-jarige Nathalie Geijsbreghts uit het Belgische Leefdaal bij Leuven. Net als in het geval van Cheryl Morriën is ook haar lijkje nooit gevonden. Op basis van gegevens op zijn tachograaf beschikte de vrachtwagenchauffeur over een alibi, maar volgens de Belgische politie had hij met de meters geknoeid. Zes maanden lang werd Michel S. dit voorjaar dagelijks in Leuven verhoord, maar hij ontkende met klem. Ook voor de vermoedens dat hij te maken had met de moord begin 1991 op een 14-jarig meisje in het Franse Mulhouse was onvoldoende bewijs.

Binnenkort zou Michel S. in Scheveningen bezoek krijgen van een selecteur van Justitie om overplaatsing naar een tbs-kliniek te bespreken. Op grond van artikel 120 van de Gevangenismaatregel is dat mogelijk als de betrokkene te gestoord is voor langer verblijf in de gevangenis.
Zelfs bij (vervroegde) overplaatsing naar een tbs-kliniek was de kans echter gering dat Michel S. ooit nog op vrije voeten zou komen. Sinds kort mag een tbs-behandeling maximaal zes jaar duren. Wie onbehandelbaar blijkt of blijvend 'delictgevaarlijk', wordt daarna overgeplaatst naar een aparte afdeling voor chronische patiënten binnen de eigen kliniek of naar de 'longstay' van de tbs-kliniek Veldzicht in Avereest. Vanaf dat moment is geen sprake meer van behandeling, maar van verpleging. Vaak tot de dood.

In een recent artikel in het tijdschrift Justitiële Verkenningen schat Hjalmer van Marle, psychiatrisch adviseur van de minister van Justitie en hoogleraar forensische psychiatrie in Nijmegen, het aantal chronisch extreem gevaarlijke tbs-patiënten op twintig à dertig.
Binnen die categorie zijn agressieve pedofielen oververtegenwoordigd.

Van Marle kende Michel S. uit de tijd dat hij directeur was van de Van Mesdagkliniek. Ondanks zijn voorgeschiedenis zou ook Michel S. recht hebben op zes jaar behandeling.
Van Marle: 'Een mens verandert, klinieken veranderen. Je weet nooit van tevoren of iemand valt te genezen. Sinds kort kunnen we door een betere risicotaxatie de gevaarlijkste mensen eruit halen. Die blijven binnen.'

In de praktijk kan tbs levenslang zijn. Dat gebeurt als de rechters bij de (twee)jaarlijkse verlengingszitting steevast negatief beslissen. De 58-jarige Theo H. bijvoorbeeld, sinds kort ook cliënt van de Ankers, zit wegens zedenmisdrijven met minderjarigen (waarbij overigens geen dodelijke slachtoffers vielen) al meer dan veertig jaar onafgebroken in tbs-klinieken.

Sinds eind 1999 verblijft ook Koos H. in de Van Mesdagkliniek. Volgens Wim Anker zijn er 'op dit moment geen feiten en omstandigheden die gratie billijken'.
Het is zeer de vraag of agressieve pedofielen ooit kunnen genezen van hun stoornis. Zeker in het geval van meervoudige moord accepteert de samenleving geen enkel risico. Ondanks deze wetenschap was Michel S. actief betrokken bij zijn eigen verdediging, zegt Anker. 'Hij had een dossier aangelegd en belde en schreef ons veel.' Juist het aanstaande bezoek van de selecteur gaf hem weer hoop. 'We hebben nog een horizon,' zei S. altijd tegen zijn advocaten. 'Maar als hij vroeg: "Heb ik nog een kans?", hielden wij hem nooit een worst voor.'
Toch heeft Anker uit zijn eigen praktijk een voorbeeld van een destijds door iedereen afgeschreven zedendelinquent. Ton P., de moordenaar van Digna van der Roest, is sinds kort met woonverlof en heeft zelfs werk. Anker verwacht dat zijn tbs op termijn helemaal wordt opgeheven.Justitie is voorzichtiger geworden. De afgelopen jaren zijn er diverse kindermoorden gepleegd door zedendelinquenten die nog maar net vrij waren. Dat gold voor Jan S., de moordenaar van de 7-jarige Naomi Eleveld uit Assen, en voor Martin C., moordenaar van de 13-jarige Sybine Jansons uit Maarn. Om recidive door voormalige tbs-gestelden te voorkomen heeft Justitie volgens Van Marle 'goede afspraken' gemaakt met de stichting Reclassering Nederland. 'Medewerkers verwijzen hun cliënten eventueel door naar externe therapeuten en controleren of de afspraken ook worden nagekomen.'

Een nieuwe strohalm voor zedendelinquenten in het tbs-circuit is het gebruik van lust remmende medicatie, de zogeheten chemische castratie. Van Marle: 'Je kunt een tbs-patiënt daartoe niet verplichten, maar het kan wel een eis zijn voor voorwaardelijke beëindiging van de maatregel. Wie dan toch die medicatie weigert, gaat niet naar buiten.'

Voor de nabestaanden van de slachtoffers is vrijlating van kindermoordenaars hoe dan ook onverteerbaar. Toen de vader van Jessica Laven vorige week door Justitie op de hoogte werd gesteld van de dood van Michel S. hing hij de vlag uit. Nu had ook hij eindelijk rust.